භූමි විෂමතාව

දිස්ත්‍රික්කයේ භූමි විෂමතාව සලකන විට රැළි සහිත පහත් තැනිතලා ප්‍රදේශ වැඩි වශයෙන් දක්නට ඇත. එම ප්‍රදේශ අභ්‍යන්තර තැනිතලා ප්‍රදේශ ලෙස දැක්විය හැකිය. එසේ වුවත් මාවතගම, මල්ලවපිටිය, රිදීගම හා ඉබ්බාගමුව යන ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාස වල භූමිය සාපේක්ෂ වශයෙන් උන්නතාංශයෙන් වැඩි කඳුකර භූ විෂමතා ලක්ෂණ පෙන්වයි. එම ප්‍රදේශ මධ්‍යම කදුකරයට අයත් භූ රූපන බෙදීම් වලට අයත් ප්‍රදේශ ලෙස සැලකේ.

දේශගුණය

දිස්ත්‍රික්කයේ වැඩිම උන්නතාංශය මුහුදු මට්ටමේ සිට අඩි 4044කි. (කුරුණෑගල මාතලේ දිස්ත්‍රික් මායිම) අවම උන්නතාංශය අඩි 32කි. දිස්ත්‍රික්කයේ උෂ්ණත්වය විශාල විෂමතාවක් දක්නට ද නැත. එහි අවම උෂ්ණත්ය 27.2° C කි. උපරිම උෂ්ණත්වය 29.7° C කි. වසරේ ජූලි අගෝස්තු මාස වලදී සාපේක්ෂ වශයෙන් උෂ්ණත්වයේ ඉහළ යෑමක් වාර්තා වේ. දිස්ත්‍රික්කයේ මධ්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය මිලි මීටර් 900 – 2200 ඇති වේ. ඊසාන දිග මෝසම් සුළං හා නිරිත දිග මෝසම් සුළං හා සංවහන ක්‍රියාකාරීත්වය නිසා ප්‍රධාන වශයෙන් වර්ෂාපතනය ලැබෙන අතර වැඩිම ප්‍රමාණයක් ලැබෙනුයේ නිරිත දිග මෝසම මගිනි.

දඹදෙණි රාජධානිය

දඹදෙණිය දළදා මාළිගාව		ප්‍රධාන බලකොටුව

කොළඹ සිට මීගමුව ගිරිඋල්ල හරහා දඹදෙණියට පැය දෙකක් වගේ කාලයකින් ගමන් කළ හැකිය. කොළඹ සිට දුර කි. මී. 75ක්. වයඹ පළාතේ කුරුණෑගල දිස්ත්‍රික්කයේ නාරම්මල ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසයේ කුරුණෑගල මීගමුව මාර්ගයේ 18 – 19 සැතපුම් කණු අතර වර්තමාන දඹදෙණිය නගරය පිහිටා තිබෙනවා. අදින් සියවස් අටකට එපිටදී ශ්‍රී ලංකාවේ අගනගරය වශයෙන් බැබලුණු මේ පෙදෙස අද සංචාරක ආකර්ශනයට ලක්වූ ප්‍රදේශයකි. ඉහතින් වම් පසින් දැක්වෙන්නේ දඹදෙණිය යුගයේදී දන්ත ධාතූන් වහන්ස‍ේ තැන්පත් කරන ලද දඹදෙණිය විජයසුන්දරාරාම විහාරය වශයෙන් හැඳින්වේ.

ක්‍රි.ව 1215 දී කාලිංග මාඝගේ ආක්‍රමණයෙන් පසුව ලංකාවේ රාජධානින් රටේ නිරිත දිග ප්‍රදේශවල පිහිටුවීමට සිංහල රජවරුන් ක්‍රියා කර ඇත. මෙයට ප්‍රධානම හේතු වී ඇත්තේ රජවරුන්ගේ ආරක්ෂාව ප්‍රමුඛ ලෙස සැළකීමයි. රාජවංශ කතාවේ දැක්වෙන පරිදි ලංකාවේ තෙවන අගනුවර දඹදෙණිය වේ. ශ්‍රී ලංකාවේ  කීර්තිමත් රජවරු ආරක්ෂාව පතා නිරිත දිගට සංක්‍රමණය වීමේදී ගොඩ නගා ගත් ප්‍රථම සිංහල රාජධානිය දඹදෙණිය වේ.

ක්‍රි.ව 1220-1236 දක්වා ¡¡¡ වන විජයබාහු රජතුමා

ක්‍රි.ව 1236-1270 දක්වා ¡¡ වන පණ්ඩිත පරාක්‍රමබාහු රජතුමා

ක්‍රි.ව 1270-1272 දක්වා iv බෝසත් විජයබාහු රජතුමා

ක්‍රි.ව 1272-1283  දක්වා i බුවනෙකබාහු යන රජවරු දඹදෙණියේ කීර්තිමත් රජවරු වූහ.

මින් දෙවන පණ්ඩිත පරාක්‍රමබාහු රජතුමා සාහිත්‍යයේ සුවිශේෂ හැකියාවක් පෙන්නුම් කරන ලද  රජවරයෙකි. පළවන බුවනෙකබාහු රජතුමා යාපහුව වැඩි කලක් රාජධානිය ලෙස භාවිත කර ඇත. දඹදෙණිය මාලිගාවිල ගල මුදුනේ ප්‍රධාන බලකොටුව විය.

යාපහුව රාජධානිය

යාපහුවේ පියගැට පෙළ		ගජසිංහ රුව		පර්වතය දෙසට පියගැට		පර්වතය මත නටඹුන්
				පෙළ

කුරුණෑගල දිස්ත්‍රික්කයේ මහව ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාශයේ පිහිටි යාපහුව පැරණි නගරය පිහිටා ඇත්තේ මුහුදු මට්ටමෙන් අඩි 300 ක් පමණ උස්වූ සමබිමේ සිට අඩි 400 ක් ඉහළට නැගෙන පාෂාණ උන්නතයක් ආශ්‍රිතවයි. සමබිමෙන් අඩි 400 ට නොවැඩි උසකට නැගෙන කදුවැටි මෙම කලාපයේ දුලබ වශයෙන් දක්නට ලැබෙන අතර මොනරකන්ද, දියටැඹේ. යාපහුව වැනි කදුගැට කිහිපයක් එකී උස පරයා නැගේ. යාපහු පෙදෙස වී ගොවිතැන සඳහා හිතකර වන්නා වූ රතු-දුඹුරු පසෙන් සහ නොමේරූ දුඹුරු ලොම් පසෙන් යුත් පස් සැකැස්මකින් යුතුවේ. සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය මිලිමීටර 1500-2000 ත් අතර වන අතර සාමාන්‍ය වාර්ෂික උෂ්ණත්වය සෙන්ටිග්‍රේඩ් අංශක 25.0-27.5 ත් අතර වේ.

ක්‍රි.පු 3 වන සියවසේ දෙවන පෑතිස් රාජ්‍ය අවධියේ දී යාපහුව- සුන්දර ගිරි පව්ව යන නම භාවිත වූ බැව් බෝධි වංශයේ සඳහන් වී ඇත. සුභ නම් සෙනවියා විසින් ආරක්ෂාව පිණිස බලකොටුවක් ගොඩ නගා ගැනීමට සිදු වූ පසු සුකවාලි, සුභගිරි පුර යන නමින් හඳුන්වා ඇත. දළදා පූජාවලියේ අයෝ පරවත යන නමින් යාපහුව හඳුන්වා දී ඇත. රාජධානිය ගල් තලාවක් මත පිහිටුවා ඇත. පර්වත දකුණු පැත්තේ බටහිර කොණින් ආරම්භ වන පවුර හා දිය අගල අශ්ව ලාඩමක හැඩය ගනිමින් අනෙක් පසින් පර්වතය හා සම්බන්ධ වේ. මැටි බඳුන් අවශේෂ ගඩොල් ආදිය නගරය ආශ්‍රිත ප්‍රදේශය පුරා විසිර පවති.

පිට ප්‍රකාරය පළල මීටර 22 කි. මෙය  ගඩොල් හා ගල් වලින් නිර්මාණ කර ඇත. චතුරශ්‍රාකාර කුටි මුර කුටි ලෙස පවතින්නට ඇතැයි සිතිය හැක. පවුරකින් හා දිය අගලකින් වට වූ ඇතුල් නුවර සැලසුම් සහගත අයුරින් සකස් කර ඇත. ප්‍රකාරය මුහුණත ගල් පවුරු මැද එහි මධ්‍යයට සකස්කර ගල් පිරවීමෙන් සකස් කර ඇත. ඇතුළු නගරයේ එක් රැස් වන ජලය දිය අගල කරා බැස්ස වීමට ගලින් තැනූ සොරොව් 2 ක් දක්නට ඇත.

මෙම ගොඩනැගිල්ලට පිවිසීමට පඩිපෙල තුනක් සම්බන්ධ කර ඇත. ගොඩනැගිල්ල අභ්‍යන්තරයේ බිත්ති කෙලවරට වන්නට ගල් කුළුණු  පිහිටා ඇත. රජමාළිගය නමින් හදුන්වන ගොඩනැගිල්ල චතුරස්‍ර හැඩයෙන් යුකත වේදිකාවක ලෙස දර්ශනය වේ. ගොඩනැගිලි සමග ඇති පිය ගැට පෙළෙහි සරළ කොරවක්ගල් දෙකක් ඇත. යාපහුවේ පැරණි නිර්මාණ අතර සෝපානය වැදගත් වේ. දළ බෑවුමක් සහිත භූමියේ මාලක හතරක් ගොඩ නගා දළදා මාළිගය තෙක් යාමට පිය ගැටපෙළ ඒ ආශ්‍රිතව නිර්මාණය කර ඇත. පළමු මාලකයට පිවිසීමට පිය ගැටපෙළ 24 ක් නැගිය යුතුය. පියගැටපෙළ 14ක් නැගුණු පසු පුළුල් පියගැටපෙළ යොදා විවේක ස්ථානයක් සකස්කර ඇත.

පළමු මාලකයේ දෙවන මාලකයට නැගීමට දළ බෑවුමක් සහිත පඩිපෙළක් තරණය කළ යුතුය.එහි පියගැටපෙළ 65ක් ඇත. පියගැටපෙළ අත්වැල් ලෙස කුඩා පෙට්ටි කිහිපයක් නිර්මාණය කර ඇත. ඉන් පසු හතරැස් ආකාරයේ වේදිකාවට ඇතුළු විය හැකිය. සිව් රැස් වේදිකාව සහිත මාලකයට දළදා මාළිගය නමින් හදුන්වනු ගොඩනැගිල්ල හා අලංකාර පියගැටපෙළ ද්වාර මණ්ඩපය දිස් වේ. සෝපාන පන්තියේ දෙපසෙහි ඇති කැටයම් ඉතා සංකීර්ණ මෙන්ම උසස් කැටයම් නිර්මාණ වන අතර දෙපසෙහි කැටයම් බොහෝ දුරට සමාන තත්වයෙහි ඇත. වාමන රූප, නළගනගේ රුව, කාන්තා රුව, ආදිය විසිතුරු කැටයමෙන් යුක්ත වේ. අත්වැල මත උත්කුටිකයෙන් සිටින සිංහ රූප දෙක සෛලිගත ආකාරයට නෙලා ඇත. පියගැටපෙළ 2 වන කොටසෙහි වාමන රූප හා ගජසිංහ රුවක් කැටයම් කර තිබේ.

මණ්ඩපයේ ඉදිරි ප්‍රක්ශේපනයේ අලංකාර කුළුණු දැකිය හැකිය.ප්‍රවේශ මාරගයේ මණ්ඩපය වන්නට විවිධ කැටයම් වලින් යුක්ත ගල් උළුවස්සකි.මෙය ලෝකයේ උසම ගල් උළුවස්ස ලෙස හඳුනගෙන ඇත.ද්වාර මණ්ඩපයෙන් පසු දළදා මාළිගය නමින් හදුන්වන අත්තිවාරම් ඇත.පර්වතය මුදුනේ ගොඩනැගිලි පාදම්, නටබුන්ව ඇති ස්තූපයක්, පොකුණු ගල් කෙමි, පනා බැම් ගල් කෙටූ පියගැටපෙළ ආදිය දක්නට ලැබේ. යාපහුව ආශ්‍රිතව ගල් ලෙන් 40 ක් පමණ දක්නට ඇත. ඉන් 25 ක් පමණ කටාරම් කෙටූ ඒවාය. කටාරම් කෙටූ ඇතැම් ලෙන් වල ශිලා ලිපි කොටා ඇත.

කුරුණෑගල රාජධානිය

ශෛලමය ද්වාරය,		ගජසිංහ කොරවක් ගල්
ආණ්ඩුකාර කාර්යාල පරිශ්‍රය		කැටයම

පෞරාණික සිංහල රාජධානියක අගනුවර වන කුරුණෑගල ඓතිහාසික වංශ කතාවේ හස්තිශෛලපුර වශයෙන් ද හැදින්වෙන අතර මෙය වයඹ පළාතේ අගනුවර වශයෙන් ද සැළකේ. මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 116 ක උන්නතාංශයක පිහිටා ඇති කුරුණෑගල පොල් වැවිලි හා රබර් වතු වටා ඇති ප්‍රදේශයකි. කුරුණෑගල හී පහල තැනිතලාවේ සිටම විශාල පාෂාණ කීපයක් ඉහලට ගමන් කරන ආකාරයක් දැකිය හැකි අතර ඒවා ආවේණික නම් වලින් හඳුන්වනු ලබයි. එයින් අතරින් විශාලතම වන්නේ “ඇතාගල” හෝ “එලිෆන්ට් රොක්” ලෙස වේ. එය මීටර් 325 ක් දක්වා විහිදේ.

කෝපන් දේශගුණික වර්ගීකරණය යටතේ නිවර්තන වැසි වනාන්තර දේශගුණයක් කුරුණෑගල සතුය. අවුරුද්ද පුරාම නිවර්තන හා උණුසුම් දේශගුණයක් පවතී. කුරුණෑගල අවට පාෂාණ, තාපය ඉහල යෑමත් රඳවා තබා ගැනීමත් මගින් දෛනික කාලගුණය තීරණය කිරීම සඳහා ප්‍රධාන භූමිකාවක් ඉටු කරයි. අප්‍රේල් මාසයේ උෂ්ණත්වය 35 ° C (95 ° F) දක්වා උෂ්ණත්වය ඉහළ යන අතර තද වැසි සහිත කාලගුණයක් මැයි සිට අගෝස්තු සහ ඔක්තෝබර් සිට ජනවාරි දක්වාද මෝසම් කාලවලදී පමණක් බලාපොරොත්තු විය හැක. සාමාන්‍යයෙන්  නොවැම්බර් අග සිට පෙබරවාරි මැද භාගය දක්වා උෂ්ණත්වය වසරේ ඉතිරි කාලයට වඩා අඩු වේ. කුරුණෑගල සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය මිලිමීටර් 2000 (අඟල් 79) පමණ වේ.

කුරුණෑගල දිස්ත්‍රික්කයේ ඉතිහාසය ගත්විට පඩුවස්නුවර, දඹදෙණිය, යාපහුව, කුරුණෑගල වශයෙන් පෞරාණික රාජධානි හතරකට නිජබිම විය. iii වන පරාක්‍රමබාහු රජතුමා ක්‍රි.ව 1287-1293 දක්වාද ii වන බුවනෙකබාහු රජතුමා ක්‍රි.ව 1293-1302 දක්වාද iv වන පරාක්‍රමබාහු රජතුමා ක්‍රි.ව 1302-1326 දක්වාද කුරුණෑගල සිට රජ්‍ය පාලනය කරන ලදී. අවසන් වරට කුරුණෑගල සිට iii වන බුවනෙකබාහු රජතුමා ක්‍රි.ව 1326-1335 දක්වා රාජ්‍ය පාලනය කරන ලදී.

මෙම රාජ්‍ය සමයට අයත් පුරාවිද්‍යා නෂ්ටාවශේෂ ඉතා අල්පය. එහෙත් දැනට වයඹ ප්‍රධාන අමාත්‍යාංශය පිහිටි මාළිගා චතුරස්‍රයේ පැරණි ගල් උළුවස්සක් සහිත නටඹුන්, ගොඩනැගිල්ලක පෞරාණික පාදම්ද, ගලේ කොටන ලද ඇත් බහිරව රූපයක්ද දැකිය හැකිය. මහා බෝධි ප්‍රාකාරය වටාසවිකර තිබූ පුන්කලස, සිංහ රූප, මුරගල් ඇතුළු කැටයම් ගල් කිහිපයක් සුරක්ෂිතව ඇත. ගලේ බණ්ඩාර දේවාලය, ඉබ්බාගල ශ්‍රී පතුල හා වත්හිමි වැනි රජවරුන් සම්බන්ධව ජනප්‍රවාද හැරුණු විට මෙම රාජ්‍ය සමය පිළිබඳ ලිඛිත සාක්ෂි අල්ප බව පෙනේ.